Sve što je mogla biti
Ermina Ribić, Oči pobune
PIŠE: Stanislava Paunović
Suočavajući ih sa katalogom situacija i replika koje kritički oslikavaju mehanizme prenošenja patrijarhalnih normi, čitateljkama i čitateljima prepušta se teret pitanja: kako i kuda sa mrtve tačke između saznanja i osude, ka promeni i pobuni?
Ermina Ribić, autorka poetske zbirke Oči pobune, bavi se oblikovanjem teksta kroz različite medije – od umetničkog stvaralaštva, preko književne kritike, eseja i akademskih radova, do iskustva u novinarstvu, uređivanju, i content/copy writingu. Oči pobune predstavljaju njenu prvu objavljenu zbirku poezije, za koju je 2024. godine odlikovana nagradom „Mak Dizdar“ na Festivalu kulture Slovo Gorčina u Stocu.
Zanimljivo je kako sam naziv festivala Slovo Gorčina može lako da figurira i kao alternativni naslov ove zbirke, koja čitateljkama i čitaocima prevashodno nudi ciničan, kritički presek savremene pozicije žene u društvu, u kontekstu nasleđenih, naučenih i iznova perpetuiranih patrijarhalnih obrazaca. Naime, Oči pobune su (u mnogim objavama na društvenim mrežama i različitim portalima) eksplicitno određene kao zbirka feminističke poezije, kroz čije stihove se susrećemo sa različitim slikama, situacijama i narativnim šablonima rodno uslovljenog iskustva, ovde prevashodno ženskog. Ribić u svojim stihovima skicira generacije žena koje su ranjene, tužne, pasivne, neme – žena koje trpe: Lice joj je papir / Po kojem se pisalo, / Rezalo, / Pljuvalo („Majci“). Njene pesme nude katalog i kategorizaciju stereotipa vezanih za tradicionalne obrasce ponašanja, poput rodno uslovljene brige, žene kao emotivnog oslonca ili neplaćenog kućnog rada, kao i tradicionalnog poimanja ženske lepote i vrednosti. Takođe, u mnogim pesmama autorka teži da ilustruje mehanizme društvenog prenošenja patrijarhalnih normi – horizontalnim i vertikalnim putevima – bilo kroz razgovore sa komšinicom i učiteljicom, generacijski unutar porodice, ili, šire gledano, kroz književni kanon, tradiciju i ustaljene mitološke predstave. S tim u vezi, Ribić se u pojedinim pesmama posebno osvrće na položaj žena u književnosti, istovremeno kroz iskustvo spisateljice, čitateljke i književnih junakinja.
Strukturno gledano, pesme zbirke nesmetano se nižu, objedinjene istovetnom tematikom, bez organizovanih, kompozicionih celina. Takođe, čitajući Oči pobune stiče se utisak da izbor i raspored pesama nisu fiksirani, jer izostaje osećanje usmerenog kretanja, tj. unutrašnje promene koja bi motivisala potrebu za linearnim čitanjem od početka do kraja zbirke. Time se potencijalno sugeriše da je čitateljkama i čitaocima ostavljen izbor kojim redom pristupiti ovim stihovima, s obzirom na to da je društveno stanje koje zbirka predočava zacrtano kao datost, u svim svojim elementima. Na primer, mitska pozadina stihova koji spevavaju istoriju patrijarhalnih okova (poput pesama „Tamni vilajet“, „Utješna“, „Eli, Eli, lama azavtani“, „Bajka“, „U toaletu“, „Sizif u domaćinstvu“, „Sujeverje“, „Bila jednom jedna priča“, i sl.), predstavlja problem ženske potlačenosti kroz iskonsku, aistorijsku nejednakost, koja se tim putem utvrđuje i kao nepromenljiva.
Uprkos tome što se gotovo u polovini pesama javlja i ženski, spisateljski glas u prvom licu (jednine i množine), ona ostaje staložena i stabilna u svom pogledu na svet. Moguće turbulencije javljaju se samo u prisećanjima na prethodna životna iskustva u kojima direktno svedoči rodnoj nejednakosti. Dakle, upravo rodna nejednakost predstavlja izvor i ušće pesama zbirke, bez intersekcionalnog širenja fokusa na druge vidove društvene potlačenosti, kao što su pitanje klase, seksualnosti, rase, sposobnosti, i slično.
Dok pobuna najavljena naslovom zbirke ostaje vezana isključivo za ženski pogled, patrijarhalni status quo uzburkava se kritičkim, ironičnim i gorkim opaskama stihova, a sam čin progovaranja lirskog subjekta (i autorke) na zadatu temu daje glas tradicionalno utišanom, generacijskom iskustvu žena. Suočavajući ih sa katalogom situacija i replika koje kritički oslikavaju mehanizme prenošenja patrijarhalnih normi, čitateljkama i čitateljima prepušta se teret pitanja: kako i kuda sa mrtve tačke između saznanja i osude, ka promeni i pobuni?
